نقش رسانه‌های جمعی در مدیریت افکار عمومی در شرایط بحران: از اطلاع‌رسانی تا اقناع
چکیده: رسانه‌های جمعی، به‌ویژه در عصر دیجیتال، یکی از مهم‌ترین بازیگران مدیریت افکار عمومی در شرایط بحران هستند. بحران‌های طبیعی، بهداشتی و امنیتی نیاز جامعه به دریافت اطلاعات دقیق و فوری را افزایش می‌دهند. این مقاله با تمرکز بر نقش رسانه‌ها در بحران، ابعاد اطلاع‌رسانی، اقناع و مقابله با اخبار جعلی را بررسی کرده و بر اهمیت ارتقای سواد رسانه‌ای تأکید می‌کند. یافته‌ها نشان می‌دهد رسانه‌ها در صورت مدیریت حرفه‌ای می‌توانند ضمن کاهش اضطراب و تقویت مشارکت اجتماعی، مانع از گسترش شایعات و بی‌اعتمادی شوند. در پایان، راهکارهایی عملی برای بهبود عملکرد رسانه‌ها در شرایط بحرانی ارائه شده است.
مقدمه:
رسانه‌های جمعی امروز نه‌تنها ابزار انتقال پیام بلکه عامل شکل‌دهی افکار عمومی‌اند. در شرایط بحران‌هایی مانند زلزله، همه‌گیری‌ها یا جنگ، نقش رسانه‌ها برجسته‌تر می‌شود. جامعه در این لحظات حساس نیازمند اطلاعات صحیح و به‌موقع است و رسانه‌ها باید واسطه‌ای مطمئن میان نهادهای رسمی و شهروندان باشند.
اطلاع‌رسانی در شرایط بحران:
نخستین وظیفه رسانه‌ها در بحران، اطلاع‌رسانی شفاف و سریع است. انتشار اخبار به‌روز، دستورالعمل‌های ایمنی و توصیه‌های کارشناسی به شهروندان امکان تصمیم‌گیری آگاهانه می‌دهد. تجربه زلزله بم و همه‌گیری کووید-19 نشان داد کمبود اطلاع‌رسانی شفاف می‌تواند به شایعات و اضطراب دامن بزند. بنابراین، دقت، سرعت و صداقت سه رکن اساسی اطلاع‌رسانی بحران هستند.
اقناع و مدیریت رفتار عمومی:
اطلاع‌رسانی کافی نیست؛ رسانه‌ها باید افکار عمومی را اقناع کنند. اقناع به معنای ایجاد اعتماد و همراهی مردم در رعایت دستورالعمل‌هاست. استفاده از زبان ساده، پیام‌های تکرارشونده، حضور چهره‌های مورد اعتماد و روایت‌گری، میزان پذیرش پیام‌ها را افزایش می‌دهد. نمونه بارز آن کمپین‌های واکسیناسیون کرونا بود که با ترکیب آمار، داستان‌های انسانی و حضور متخصصان معتبر، اعتماد عمومی را جلب کردند.
چالش‌ها و تهدیدها:
رسانه‌ها در بحران با تهدیداتی مواجه‌اند، از جمله:
- انتشار اخبار جعلی و شایعات به‌ویژه در شبکه‌های اجتماعی
- بزرگ‌نمایی بحران برای جذب مخاطب و ایجاد هراس اجتماعی
- عدم هماهنگی رسانه‌های رسمی با منابع علمی و نهادهای دولتی
فرصت‌ها و ظرفیت‌ها:
رسانه‌ها در کنار تهدیدها ظرفیت‌های ارزشمندی نیز دارند، از جمله:
- بهره‌گیری از شبکه‌های اجتماعی برای اطلاع‌رسانی سریع و گسترده
- امکان روایت‌گری چندرسانه‌ای (تصویر، ویدئو، اینفوگرافیک) برای انتقال بهتر پیام‌ها
- ایجاد کمپین‌های همبستگی اجتماعی برای افزایش مشارکت عمومی در کمک‌رسانی و رعایت توصیه‌ها
نتیجه‌گیری و پیشنهادها:
رسانه‌های جمعی در بحران‌ها، علاوه بر اطلاع‌رسانی، مسئولیت اقناع و مدیریت افکار عمومی را دارند. برای ایفای بهتر این نقش، پیشنهاد می‌شود:
- ایجاد اتاق‌های خبر بحران با حضور متخصصان ارتباطات، روانشناسی و مدیریت بحران
- توسعه چارچوب‌های اخلاق رسانه‌ای برای جلوگیری از انتشار اخبار غیرمستند
- آموزش سواد رسانه‌ای از طریق مدارس، دانشگاه‌ها و کمپین‌های ملی
- تقویت همکاری میان رسانه‌های رسمی و نهادهای تخصصی برای کاهش تناقض خبری
